Necmettin Erbakan’ın İran ile doğalgaz anlaşmasına “al ya da öde” maddesini eklemekle kalmayıp Türkiye’ye anlaşmayı tek taraflı feshetme hakkı tanıyan maddeyi de kaldırttığı ortaya çıktı.
İran’la Necmettin Erbakan’ın başbakanlığı sırasında imzalanan doğalgaz anlaşmasından kaynaklanan kriz tırmanıyor. Tahran, anlaşmadaki al ya da öde maddesini 2001 sonuna kadar ertelemeyi reddederken yine Erbakan’ın müdahalesi nedeniyle Türkiye’nin anlaşmayı feshetme hakkının da bulunmadığı anlaşıldı.
Al ya da öde maddesi, Türkiye İran doğalgazını alsa da almasa da parasını ödemesini gerektiriyor. Bu nedenle 21 Aralık 1999 itibariyle doğalgazı vermeye hazır olduğunu bildiren Tahran, Ankara’dan günde 250 bin dolar talep ediyor. BOTAŞ ise İran’ın üzerine düşen teknik gerekliliklerini yerine getirmediğini ve hattın Türkiye tarafının da hazır olmadığını belirterek buna karşı çıkıyor.
BOTAŞ, bu gerekçelerle İranlı muhatabına mektup göndererek al yada öde maddesinin 2001 yılı sonuna kadar ertelenmesini istemişti. Mektuba yanıt nihayet geldi. İran şirketi, Türkiye istediği takdirde doğalgaz verebileceğini bildirdi. Mektupta İran’ın Tebriz-Doğubeyazıt hattı dışındaki bazı alternatiflerden de doğalgaz vermeye hazır olduğu belirtildi. İran bu cevapla, BOTAŞ’ın kendisinin de 31 Aralık 1999’a kadar yapması gerekenleri tam anlamıyla yerine getirmediği yolundaki iddialarını da kabul etmediğini göstermiş oldu.
Bu durumda İran, eski Refah Partisi lideri Necmettin Erbakan’ın başbakanlığı döneminde anlaşmaya eklenen ve Türkiye’ye 1 Ocak 2000 tarihinden itibaren almadığı doğalgazın bile parasını ödeme yükümlülüğü getiren maddeye dayanarak fatura kesebilecek.
Necmettin Erbakan’ın Mirası
Türkiye ile İran arasında imzalanan doğalgaz anlaşmasına al ya da öde maddesini koyan Refahyol hükümetinin, güvence anlamına gelen tek taraflı feshetme hakkını içeren maddeyi de metinden çıkardığı belirlendi. 1995 yılında dönemin Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Veysel Atasoy ve BOTAŞ Genel Müdürü Hayrettin Uzun’un imzaladığı anlaşmada al ya da öde koşulu bulunmadığı gibi, Türkiye’nin gerektiğinde anlaşmayı tek taraflı feshedebilmesi de sağlanmıştı. Ancak bu maddeler Erbakan’ın başbakanlığına denk gelen 1996’nın ağustos ayındaki pazarlıklarda İran’ın ısrarı üzerine çıkarıldı. Türkiye, projeyi tamamlayamayınca, sözleşmeyi tek taraflı feshetme hakkını kaybetti.
ABD Ticaret Bakanlığı’nın, BOTAŞ’a kompresör istasyonu satacak olan şirkete, istasyonun Erzurum’a kurulması şartıya ihracat izni vereceğini bildirdiği öğrenildi. ABD Ticaret Bakanlığı’nın, istasyonun Doğubeyazıt’a kurulmasını İran’a yatırım olarak algıladığı ve şirketin bu yönde BOTAŞ’tan güvence almasını istediği bildirildi. Şirketin ise ihracat yasağını aşmak için ABD kökenli olmayan şirketlerle işbirliği yaparak yasal engelleri aşmaya çalıştığı öğrenildi. ABD başından beri Türkiye ile İran arasındaki anlaşmaya karşı çıkıyor.
Ocak 2000 / Radikal Gazetesi Arşivi – Deniz Zeyrek
